Ως αρχαιολόγος με εικοσαετή και πλέον επιστημονική εργασία στα βυζαντινά μνημεία της Άνδρου, θεωρώ καθήκον μου να επανέλθω στα όσα συμβαίνουν σε βάρος της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού — μιας κληρονομιάς που αποτελεί δημόσιο, εθνικό αγαθό όλων των Ελλήνων, και όχι ανδριώτικη μόνον υπόθεση. Πρόκειται άλλη μια φορά για την περίπτωση της μονής της Παναχράντου, σπουδαίου μοναστηριακού συγκροτήματος του 16ου αιώνα και κηρυγμένου μνημείου του Κράτους, η προστασία του οποίου διέπεται από την αρχαιολογική νομοθεσία.
Το περασμένο Σάββατο, 24 Μαΐου 2025, εγκαινιάστηκε στον καινούριο πύργο της μονής Παναχράντου μια πινακοθήκη σύγχρονων έργων τέχνης. Υποθέτω ότι οι καλλιτέχνες που παραχώρησαν τα έργα τους δεν γνωρίζουν ότι αυτά εκτίθενται σε παράνομο, αυθαίρετο κτήριο, για το οποίο το Υπουργείο Πολιτισμού, διά της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, έχει μηνύσει τη μονή. Υπενθυμίζω ότι στις αρχές του 2024, οι μοναχοί έκτισαν επάνω στη θέση του παλαιού πύργου του συγκροτήματος έναν ολοκαίνουριο, χωρίς καμία αδειοδότηση από τις πολεοδομικές και αρχαιολογικές αρχές, και χωρίς να προηγηθούν οι μελέτες που ορίζει η νομοθεσία για κατασκευές εντός και επί μνημείων. Το νέο κτίσμα μιμείται αγιορείτικους πύργους και δεν έχει καμία σχέση με την ιστορία και την αρχιτεκτονική της μονής, της Άνδρου και των Κυκλάδων. Σε καμία δε περίπτωση δεν αποτελεί «αναστύλωση» ή «ανακαίνιση», όπως τεχνηέντως διαφημίζεται.
2024
Κατά τη διάρκεια της παράνομης κατασκευής, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων εξέδωσε και απέστειλε δύο φορές σήμα διακοπής των εργασιών, το οποίο οι μοναχοί αγνόησαν και ολοκλήρωσαν ανενόχλητοι το εντός κηρυγμένου μνημείου αυθαίρετό τους. Εάν επρόκειτο για έναν πολίτη που έκτιζε μια αποθήκη στο κτήμα του ή προσέθετε ένα υπόστεγο στο μπαλκόνι του, η αντιμετώπιση θα ήταν εντελώς διαφορετική.
Διερωτάται κανείς πώς είναι δυνατόν να εγκαινιάζεται πινακοθήκη στο εσωτερικό ενός κατάφορα παράνομου κτηρίου, για το οποίο εκκρεμεί εκδίκαση μήνυσης υπηρεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού. Άραγε μπορεί η πυροσβεστική υπηρεσία να έχει χορηγήσει σε ένα αυθαίρετο την προβλεπόμενη άδεια λειτουργίας για χώρο συναθροίσεων, όπως απαιτείται ακόμα και για το πιο μικρό κατάστημα; Αλλά στη μονή Παναχράντου δεν ισχύουν οι νόμοι του ελληνικού κράτους, ενώ οι υπηρεσίες του δεν έχουν πρόσβαση στο εσωτερικό της – για παράδειγμα, οι μοναχοί δεν επιτρέπουν την είσοδο στην κατεξοχήν αρμόδια, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.
2024
Απορεί ακόμη κανείς, γιατί να δημιουργηθεί μια πινακοθήκη σύγχρονης τέχνης σε ένα μοναστήρι, αντί να εκτεθούν τα πολλά και πολύτιμα για την Ορθοδοξία και την τέχνη κειμήλια και τεκμήρια της ιστορίας του, τα οποία διαθέτει (σχετικός κατάλογος έχει εκδοθεί από την Καΐρειο Βιβλιοθήκη). Και επιπλέον, ποιός κανόνας του ορθόδοξου μοναχισμού και ποιό μοναστηριακό τυπικό της Εκκλησίας προβλέπει τέτοιες δραστηριότητες;
Η περίπτωση του παράνομου πύργου είναι ο πιο πρόσφατος κρίκος σε μια αλυσίδα αλλοιώσεων και καταστροφών. Το κωδωνοστάσιο της μονής, ένα κομψοτέχνημα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των Κυκλάδων, από το οποίο σήμαιναν επί πολλές γενεές τις ακολουθίες τους οι παλαιοί Παναχραντιώτες πατέρες, κατεδαφίστηκε. Το μεταβυζαντινό μαρμάρινο ανάγλυφο τέμπλο του καθολικού, επιχρυσώθηκε. Οι πτέρυγες του συγκροτήματος επεκτάθηκαν κατά το δοκούν, απέκτησαν ανύπαρκτες προηγουμένως επάλξεις και αρμολογήθηκαν με γκρι τσιμέντο. Αυτές και άλλες αυθαίρετες παρεμβάσεις υλοποιούνται κατά τη βούληση των μοναχών, χωρίς τη γνώμη και την άδεια των ειδικών και των αρμόδιων υπηρεσιών. Οι φωτογραφίες μιλούν από μόνες τους.
2004
Μέσα στα τελευταία 20-30 περίπου χρόνια, η μονή Παναχράντου έχει απωλέσει μεγάλο μέρος της ιστορικής της ταυτότητας, όπως αυτή αποτυπωνόταν στα κτήριά της. Η κακοποίησή της συνεχίζεται. Οι χορηγοί ετούτων των έργων, ας έχουν υπόψιν τους ότι χρηματοδοτούν την αλλοίωση και την εξαφάνιση σημαντικών στοιχείων της ιστορίας της μονής και του νησιού. Καθώς αποδεικνύεται δε ότι οι νόμοι του κράτους δεν έχουν εφαρμογή και ισχύ εντός των τειχών της μονής Παναχράντου, επαφίεται στην κοινωνία της Άνδρου να αντιδράσει.
Γιώργος Πάλλης
Αν. Καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, Πανεπιστήμιο Αθηνών
Γεν. Γραμματέας της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας (έτος ιδρύσεως 1884)
Μέλος της Ειδικής Επιτροπής Χριστιανικών Μνημείων της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος
1995
Επιτέλους η νομοθεσία δεν ισχύει για όλους; δεν ακουμπά την εκκλησία; την αφήνει ανεξέλεγκτη;Η τήρηση της νομιμότητας και ιδιαίτερα ως πρός την προστασία των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς είναι υπόθεση, πρωτίστως της αυτοδιοίκησης που οφείλει να την διαφυλάξει με κάθε τρόπο καθώς και του κάθε πολίτη,όπως προβλέπει το Σύνταγμα.
Εδώ υπάρχουν διακρίσεις και μέσα στους χώρους της εκκλησίας. Αν αποφασίσει ένας ενοριακος ναός να κάνει επισκευή θα περάσει από τα μύρια κύματα. Αρχαιολογία, Βυζαντινων, πολεοδομια. Επιθεωρησεις και κόντρα Επιθεωρησεις. Ας τολμησει ένα εκκλησίαστικο συμβούλιο να αλλάξει την όψη η τον περιβάλλοντα χώρο του ναού. Δεν συμβαίνει το ίδιο όμως στα μοναστήρια. Κάνουν ότι θέλουν με το πρόσχημα της κατάρρευσης. Βλέπε, Αγία Μαρίνα και τώρα η Μόνη Παναχραντου. Νομίζω ότι το πράγμα έχει ξεφύγει.
Το Μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα, όταν το παρέλαβε ο πατήρ Ευδοκιμος, ήταν ενα ερείπιο.
Με την εργατικότητα του, τις φιλίες κσι τις γνωριμίες που απέκτησε, προσέλκυσε εφοπλιστές κι ανθρώπους με οικονομική δύναμη, κι έτσι σιγά σιγά κατάφερε να αναστηλωθεί να επισκευάσει να συντηρήσει από πάσης πλευράς την κατάρρευση Μονή.
Ένας πύργος χάλασε την όλη προσπάθεια.
Δείτε τι συμβαίνει με τον πύργο του Αγίου Πέτρου και βγάλετε τσ συμπεράσματα σας, για την μέριμνα εκ μέρους της Αρχαιολογική υπηρεσίας και κατ επέκταση του κράτους.
Γιατί δεν γίνεται λόγος, για το γεγονός ότι δεν υπήρχε δρόμος αμαξητος κι αν δεν φρόντισε ο γέροντας Ευδοκιμος, ποιες επισκευές και συντηρήσεις θα μπορούσαν να γίνουν, η ποιος θα πάταγε το πόδι του να επισκεφθεί την Μονή, μέσα από τις δύσβατες και άγριες πλαγιές του Γερακονα;
Τι κάνει ο Δεσπότης για ΑΥΤΆ και τα ΆΛΛΑ του Συνετι ; ; ;
Επισκευές χρειαζονταν, έγιναν όμως με λάθος και προκλητικό τρόπο. Ένα μεγάλο παράδειγμα αναπαλαιωσης μοναστηριου είναι η Μόνη της Αγίας Ειρήνης από τον αειμνήστο κατά Λευτέρη Πολεμη. Με μεγάλη προσοχή και σεβασμό στην παράδοση και στην τοπική αρχιτεκτονικη. Γιατί δεν έγινε και εδώ κάτι αντίστοιχο?; Τα ιερά κημηλια της Μονής γιατί δεν παρουσιάζουνται στον νέο αυτό χώρο?? Που βρίσκονται? Θα τα δούμε ποτε? Πολλά τα ερωτήματα.
@Camarianos Η Μονή της Αγίας Μαρίνας έχει αποχαρακτηρισθει από την οικεία εφορεία Βυζαντινών αρχαιοτήτων, ως διατηρητέο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς.
Όσον για την Μονή Παναχράντου, οι μοναχοί που εγκαταβιουν εκεί θα πρέπει να την διαμορφώσουν κατά τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτει τις καθημερινές τους ανάγκες….δεν μπορεί να ζουν σε ερειπωμένα κτίρια κ ο κόσμος να επισκεπτεται τη μονή με κίνδυνο κατάρρευσης…. πολύ καλά έπραξαν οι μοναχοί!
“Γκαλερί Παναχράντου” στο νησί του πολιτισμού , δεν είναι κακό!
@Γερακωνες, το ζήσαμε, το ζούμε, μεγαλώσαμε στο νησί και ξέρουμε πολύ καλά και την ιστορία του και τον πατέρα Ευδοκιμο, το πως ήταν και τώρα πως έγινε. Είπαμε, Επισκευές έπρεπε να γίνουν αλλά όχι χλιδη. Ο μοναχισμος δεν είναι η σημερινή πολυτέλεια των χωρων και οι ανέσεις που έχουν δημιουργησει.
@Γερακωνες. Και κάτι άλλο. Ο Γέροντας Ευδόκιμος ξέρουμε όλοι πόσο καλα και σωστά κράτησε όλα αυτά τα χρόνια το μοναστήρι. Όλα αυτά που γίνονται τα τελευταία χρόνια (επιχρυσώσεις τέμπλου, γκρέμισμα καμπαναριού, κτηριακές επεκτάσεις) έχουν ημερομηνία έναρξης. Ο νοών νοείτω.
Λόγος καθαρός, ορθός και εμπεριστατωμένος από τον κ. Πάλλη.
Εύγε. Οι Άγιοι Πατέρες μας έχουν διδάξει ότι η δύναμις ενός λόγου, έγκειται στην αλήθεια που εμπεριέχει και όχι στον αριθμό των ανθρώπων που ασπάζονται αυτόν τον λόγο. Κατά τα λοιπά, θλίψη διότι ένα ιερό προσκύνημα έχει μετατραπεί σε Α.Ε και άντρο μνημονιακών, συστημικών δημοσιογράφων και Τουρκολαγνων πολιτικών.
Καλή μετάνοια σε όλους μας.
Έλεγξε πρώτα αν είναι παράνομο κι ύστερα να κατηγορείτε.
Ελληναρας ξερόλας.
Το άρθρο πραγματευεται πολλά ζητήματα εκ των οποίων ενα ειναι η εφαρμογή των νόμων και το άλλο η συναίνεση των καλλιτεχνών στη δημιουργία της έκθεσης. Η εφαρμογή των νόμων αφορά το Κράτος και την κοινωνία, η έκθεση όμως δεν σχετίζεται με αυτα και δεν μπορει να αξιώνεται απο τους δημιουργούς να ασκούν και καθήκοντα χωροφυλακα… η ιδέα και η υλοποίηση της ειναι εξαιρετική απο οποία πλευρά και αν τη δεις, αν γινεται σε παράνομο κτίριο αυτο αφορά τις αρχές… μην όμως χτυπάμε το σαμάρι… εγω θα την επισκεφτώ την έκθεση. Δεν με αφορά η αυθαιρεσία γιατι όλο το Κράτος αυθαίρετα ενεργεί και ως αυθαιρετους μας αντιμετωπιζει
Καλά θα κάνετε εσείς .
Εγώ δεν θσ πάω για να μη έχω δυσάρεστες συναντήσεις και θύμισες
Μικρό παιδί ήμουν που ο ηγούμενος πατήρ αγαθαγγελος γνωστός της οικογένειας μας έδειξε κατά τρόπον εμπιστευτικο τους θησαυρούς της μονής. Ήταν η εποχή πριν αναλάβει ηγουμενικη θέση ο πατήρ ευδοκιμος.