Περίπου τέτοιες μέρες πέρυσι είχα αποφασίσει να έρθω στην Άνδρο. Ζήτησα, λοιπόν, πληροφορίες από πολύ καλό φίλο, αντικειμενικό γνώστη των πραγμάτων. Είπαμε πολλά. Επέμεινε όμως με θέρμη στο πλούσιο έργο, πέραν του Δήμου, των Ιδρυμάτων, των Συλλόγων, των ανθρώπων που με πάθος υπηρετούν και τιμούν την ιστορία, τον πολιτισμό, τους κατοίκους και τις αξίες του νησιού. Και λίγα μου είπε. Πράγματι ό,τι έχω δει μέχρι τώρα ξεπερνάει το όριο της ευχάριστης έκπληξης.
Όπως και ο καλός φίλος, οι τόποι κουβαλούν μνήμες μέσα από τους ανθρώπους τους. Είναι εκείνοι που έζησαν, δημιούργησαν, πάλεψαν, ύφαναν ιστορίες καθημερινότητας, έθιμα, επαγγέλματα, γιορτές και μικρές στιγμές που συγκροτούν τη ζωντανή ταυτότητα κάθε κοινότητας. Στην Άνδρο, αυτό το νησί με το πλούσιο παρελθόν και την πολύχρωμη πολιτιστική κληρονομιά, έρχεται μια σημαντική πρωτοβουλία να τιμήσει και να αναδείξει αυτούς τους ανθρώπους. Η δημιουργία του Ψηφιακού Φωτογραφικού Αρχείου Άνδρου, έργο της Καϊρείου Βιβλιοθήκης, για τον πλούτο της οποίας ο φίλος με είχε προιδεάσει και δεν έχω προλάβει ακόμα να ανακαλύψω, με τη συνεργασία θεσμών και φορέων, είναι μια πράξη σεβασμού προς τη μνήμη αλλά και προς το μέλλον.
Η πρόσφατη αναφορά της εφημερίδας Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ και του δημοσιογράφου Νίκου Βατόπουλου στο άρθρο «Οι μνήμες της Άνδρου» δεν είναι τυχαία. Αναδεικνύει και αποδεικνύει τη σημασία που έχει αυτή η δράση όχι μόνο για το νησί, αλλά και για τον τρόπο που οι τοπικές κοινωνίες σε όλη την Ελλάδα μπορούν να διαφυλάξουν και να τιμήσουν την ιστορία τους. Είναι μια υπενθύμιση ότι η μνήμη δεν ανήκει μόνο στα βιβλία και στα αρχεία, αλλά κυρίως στις εικόνες, στις μορφές και στα βλέμματα ανθρώπων που έζησαν πριν από εμάς.
Η Καΐρειος Βιβλιοθήκη, ως πνευματικός φάρος της Άνδρου, παίρνει την πρωτοβουλία να καλέσει τους Ανδριώτες , συλλόγους και ιδιώτες, να μοιραστούν τις οικογενειακές τους φωτογραφίες του 19ου και του 20ού αιώνα. Οι εικόνες αυτές, άλλοτε επίσημες και άλλοτε απλές, αφηγούνται ιστορίες που δεν θα γραφούν αλλιώς. Την καθημερινή ζωή, τα επαγγέλματα, τα ήθη και τα έθιμα, τις χαρές και τις λύπες μιας κοινωνίας σε διαρκή εξέλιξη. Η ψηφιοποίηση και καταγραφή τους δεν είναι μια απλή τεχνική διαδικασία αλλά μια πράξη μνήμης, ένα δώρο και τιμή στο παρελθόν και μια επένδυση για το μέλλον.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει σε όλους τους φορείς που συντονίζονται σε αυτή την προσπάθεια. Η Εταιρεία Ανδρίων Επιστημόνων, το Διεθνές Φεστιβάλ Άνδρου, η ΑΜΚΕ Φίλοι Φεστιβάλ Άνδρου, μαζί με την Kart Productions, συμβάλλουν καθοριστικά ώστε η πρωτοβουλία να αποκτήσει εύρος και διάρκεια. Χωρίς τέτοιες συνεργασίες, έργα πολιτισμού δεν μπορούν να ευδοκιμήσουν. Εδώ όμως βλέπουμε να συνενώνονται οι δυνάμεις της επιστήμης, της τοπικής κοινωνίας, της τέχνης και της παραγωγής με κοινό όραμα τη διάσωση και ανάδειξη της ανδριώτικης ταυτότητας.
Δεν μπορεί κανείς να παραλείψει την έμπρακτη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο έθεσε υπό την αιγίδα του το πρόγραμμα και το ενέταξε στο Πρόγραμμα Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2025. Η οικονομική ενίσχυση και η θεσμική αναγνώριση δίνουν στην πρωτοβουλία όχι μόνο κύρος αλλά και προοπτική βιωσιμότητας. Όταν το κράτος, οι θεσμοί και οι τοπικές κοινωνίες συνεργάζονται, τότε το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μακροπρόθεσμο και ουσιαστικό.
Πέρα όμως από τους φορείς, το μεγαλύτερο μπράβο ανήκει στους ίδιους τους Ανδριώτες. Είναι εκείνοι που ανοίγουν τα οικογενειακά τους άλμπουμ, που εμπιστεύονται τις μνήμες τους στη Βιβλιοθήκη, που μοιράζονται ένα κομμάτι της προσωπικής τους ιστορίας με όλους. Είναι οι άνθρωποι που ιστορούνται μέσα από τις φωτογραφίες, αλλά και οι άνθρωποι που τους τιμούν σήμερα, αναγνωρίζοντας τη σημασία της μνήμης. Έτσι οι τόποι παραμένουν ζωντανοί, όταν οι άνθρωποί τους δεν ξεχνιούνται, όταν οι νέες γενιές μπορούν να δουν και να αγγίξουν, έστω και μέσα από μια εικόνα, την καθημερινότητα των προγόνων τους.
Η συγκρότηση του Ψηφιακού Φωτογραφικού Αρχείου Άνδρου δεν σταματά στην καταγραφή. Ανοίγει δρόμο για νέες πολιτιστικές δράσεις, όπως εκθέσεις φωτογραφίας, εκπαιδευτικά προγράμματα, διαγωνισμούς, καλλιτεχνικά εργαστήρια. Κάθε φωτογραφία θα είναι μια αφορμή για διάλογο, για έρευνα, για καλλιτεχνική δημιουργία. Είναι ένας ζωντανός θησαυρός που θα τροφοδοτεί συνεχώς τη μνήμη και τη φαντασία.
Στο τέλος της ημέρας, δεν είναι οι πέτρες ούτε τα κτίρια που δίνουν ψυχή σε έναν τόπο. Είναι οι άνθρωποι. Αυτοί που έζησαν πριν, αυτοί που ζουν τώρα και αυτοί που θα έρθουν μετά. Με την πρωτοβουλία αυτή, η Άνδρος δείχνει πως ξέρει να τιμά τους ανθρώπους της, να αναγνωρίζει το παρελθόν και να το προσφέρει ως πολύτιμη παρακαταθήκη στο μέλλον. Γιατί οι τόποι είναι οι άνθρωποι τους. Κι όταν τους θυμόμαστε και τους τιμούμε, τότε οι τόποι δεν σβήνουν ποτέ.
Γιάννης Βαθυάς
