ΕΝΑ ΠΛΗΘΟΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ, ιστορικών, περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών έχει διαμορφώσει τα τοπία που αποτελούν την κοινή μας κληρονομιά. Ένα τοπίο δεν είναι απλώς ένα κομμάτι γης με ή χωρίς ανθρώπινες επεμβάσεις. Είναι μια ζώσα, πολιτιστική και περιβαλλοντική οντότητα, η οποία ενσωματώνει μνήμη, εμπειρία και συνέχεια, και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωντανή ανθρώπινη παρουσία, τους κατοίκους της.

Με αυτή την προσέγγιση κατά νου, που έχει διατυπωθεί επανειλημμένως από χωροτάκτη-πολεοδόμο με μακρά ενασχόληση με το ζήτημα, η πρόσφατη εκδήλωση με θέμα τη νομική προστασία του αγροτικού και του πολιτιστικού τοπίου των Κυκλάδων δεν θα μπορούσε παρά να έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Η αίθουσα στο επιβλητικό νεοκλασικό του Ιωνικού Κέντρου, στην καρδιά της Πλάκας, ήταν γεμάτη. Απ’ έξω ακουγόταν ο γνώριμος ήχος της τουριστικής Πλάκας: μουσικό φολκλόρ για τις ορδές τουριστών, βαριές μυρωδιές από τις ταβέρνες, φωνές από τους πελάτες και τους διερχόμενους περαστικούς. Οι ήχοι, οι μυρωδιές, η φασαρία, δεν έρχονταν μόνο σε αντίθεση με την ατμόσφαιρα στο εσωτερικό του εντυπωσιακού κτιρίου, όπου εξελισσόταν η συζήτηση για το τοπίο, αλλά επιβεβαίωναν με τον τρόπο τους την αλλοίωση ενός τόπου, η οργανική σχέση του οποίου με τους κατοίκους του έχει προ πολλού διαρραγεί.

Αυτή την τροπή θέλουν να αποφύγουν ομάδες και φορείς ενεργών πολιτών στις Κυκλάδες. Στην εκδήλωση, που έφερε την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού και συνδιοργανώθηκε από είκοσι ακόμη φορείς και οργανώσεις πολιτών, μίλησαν διακεκριμένοι επιστήμονες που ανέδειξαν το ισχύον νομικό πλαίσιο προστασίας και τις δυνατότητες εφαρμογής του.

Η συζήτηση που συντόνισε ο δημοσιογράφος Γιώργος Λιάλιος κρίθηκε επείγουσα, υπό την έννοια ότι «αυτό το διάστημα είναι σε δημόσια διαβούλευση τα νέα τοπικά πολεοδομικά σχέδια που θα κρίνουν, μεταξύ άλλων, τι θα συμβεί κατά τις επόμενες δεκαετίες στο παραδοσιακό αγροτικό τοπίο, στις κατασκευές και στα κτίσματα που το αποτελούν», όπως επισημαίνουν οι διοργανωτές.

Ελένη Μαΐστρου, ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ και πρόεδρος του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της ΕΛΛΕΤ

Τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια, όπως εξήγησε η Ελένη Μαΐστρου, ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ και πρόεδρος του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της ΕΛΛΕΤ, «συνδυάζουν χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό». Καθορίζουν, κατά τα λεγόμενά της, «τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης σε δομημένο και αδόμητο χώρο (π.χ. κατοικία, αγροτική χρήση, βιομηχανία) και τα όρια δόμησης. Θεσπίζουν επίσης κανόνες για τη δόμηση, την προστασία του περιβάλλοντος και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και ορίζουν Περιοχές Ειδικής Προστασίας, φυσικού περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένου του αγροτικού τοπίου αρχαιολογικών χώρων, μνημείων». Τέλος «ορίζουν ζώνες ανάπτυξης παραγωγικών δραστηριοτήτων και καθορίζουν τις περιοχές που προορίζονται για αγροτική χρήση, προστατεύοντας τη γεωργική γη και αποτρέποντας την ανεξέλεγκτη δόμηση».

Η Ε. Μαΐστρου υποστήριξε ότι «για να προστατεύσουμε το αγροτικό τοπίο πρέπει πρώτα απ’ όλα να το καταγράψουμε και να το αξιολογήσουμε. Η αναγνώριση του αγροτικού τοπίου αποτελεί προϋπόθεση για την προστασία του και τη διαχείριση της εξέλιξής του μέσα στον χρόνο», ανέφερε. Εκτός από την εγκατάλειψη, η Ε. Μαΐστρου συμπεριέλαβε στις «πιο σημαντικές απειλές του αγροτικού πολιτιστικού τοπίου την εκτός σχεδίου δόμηση, την οικοπεδοποίηση, τη μεγάλη και ανεξέλεγκτη αύξηση του τουρισμού», ζητήματα «που μπορούν να αντιμετωπιστούν και μέσα από τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια», όπως είπε.

Ξερολιθιά: Η πέτρα της επιβίωσης για τις Κυκλάδες

Οι διοργανωτές της εκδήλωσης υποστηρίζουν ότι χαρακτηριστικό γνώρισμα του αγροτικού τοπίου και του πολιτισμού που γεννήθηκε μέσα από αυτό είναι η ξερολιθιά των Κυκλάδων, το χτίσιμο χωρίς συνδετικό κονίαμα: «Με μόχθο και ενστικτώδη καλαισθησία, οι κάτοικοι των Κυκλάδων βάσισαν επί αιώνες ή και χιλιετίες την επιβίωσή τους στο υλικό που είχαν σε αφθονία, την πέτρα, και μάλιστα την ξερολιθιά. Χάρη σ’ αυτήν –στις πεζούλες, στα αλώνια, στα σταβλάκια, στους λιθόστρωτους δρόμους– κατόρθωσαν να κάνουν φιλόξενους αυτούς τους μεγάλους βράχους μες στη μέση του Αιγαίου.

Πλαισιωμένα από την ξερολιθιά, τα έργα λιθοδομής με συνδετικό υλικό, οι κατοικίες, οι ανεμόμυλοι, οι περιστεριώνες, τα εκκλησάκια φιλοξένησαν την ανθρώπινη ανάγκη, σοφά τοποθετημένα στις καμπύλες και τα υψώματα του εδάφους, ακολουθώντας και όχι διαταράσσοντας τη φυσική του διαμόρφωση, εξοικονομώντας και όχι σπαταλώντας πόρους, σε αρμονική συνύπαρξη με τον κυκλαδίτικο ήλιο και αέρα», αναφέρουν. Η ξερολιθιά, ως σύμβολο μιας βιώσιμης ανθρώπινης παρέμβασης στη φύση, συνδέει το τοπίο των Κυκλάδων με την ανάγκη θεσμικής προστασίας.

Συνέχεια στη https://www.lifo.gr/stiles/optiki-gonia/pos-tha-sothei-topio-ton-kykladon