Ηλίας Πολέμης: Παραπορτιανών συνέχεια – Τα "στολίδια" της άμμου

Να λοιπόν που μπήκε για τα καλά ο Ιούνης, είμαστε και ημερολογιακά πλέον στο καλοκαίρι, οι θάλασσες, οι ακτές, οι ακρογιαλιές και οι αμμουδιές μας καλούν ν’ απολαύσουμε τις δροσιές και τα κάλλη τους κάτω από τον αστραφτερό ήλιο της όμορφης αυτής γωνιάς της Μεσογείου όπου βρίσκονται το Αιγαίο, οι Κυκλάδες, η Άνδρος και … (να με πάλι στην αγαπημένη γειτονιά των παιδικών μου χρόνων!) το Παραπόρτι …
Είμαι σίγουρος πως όλες κι όλοι που βρίσκεστε αυτή τη στιγμή ή αυτές τις μέρες στην Άνδρο, ζείτε στη Χώρα ή την επισκέπτεστε, από κάπου θα δείτε την όμορφη θέα προς το Παραπόρτι και θα τη θαυμάσετε. Κάποιοι και κάποιες θα κατεβείτε τις σκάλες από την Πλατεία Καΐρη, τη Θεοσκέπαστη, τον Αη Νικόλα, ή θα φτάστε με το όχημά σας σε ένα από τα δυο άκρα της παραλίας για να κάνετε το μπάνιο σας.
Εύγε για την επιλογή σας, το Παραπόρτι είναι η “ατίθαση” και η λιγότερο κοσμική παραλία της Χώρας, παραδομένη στα κύματα του Αιγαίου, στο Βοριά και το Γραίγο, μακριά από την οχλοβοή του κοσμικού Νειμποριού, με την καστρόπολη ως τον Τουρλίτη από τη μια και τον Κάβο Σταρά από την άλλη ν’ αγκαλιάζουν τον Αιγαιοπελαγίτικο ορίζοντα, μαγεία.
Είμαι σίγουρος πώς αυτά που περιέγραψα μόλις πριν, όλες κι όλοι εσείς οι λάτρεις κι επισκέπτες του Παραπορτιού τ’ απολαμβάνετε και τα έχετε απολαύσει με το παραπάνω. Όμως εγώ σκέφτηκα να γράψω αυτό το κείμενο ώστε να σας κινήσω την περιέργεια για κάτι που έχω την υποψία πως λίγες ή λίγοι θα έχετε προσέξει, κι ακόμα πιο λίγες ή λίγοι θα έχετε θαυμάσει.
Θα σας μιλήσω λοιπόν για δυο είδη αμμόφιλων φυτών κι ενός μανιταριού, αυτοχθόνων κατοίκων της παραλίας του Παραπορτιού χιλιάδες χρόνια πριν πατήσει πόδι ανθρώπινο την Άνδρο. Βρίσκονται κι επιβιώνουν λίγα μόλις μέτρα από την ακροθαλασσιά, είναι εκεί 12 μήνες το χρόνο, είναι ζωντανά όσο εγώ κι εσείς, αντέχουν όμως πολύ περισσότερο από εμένα κι από εσάς τον ήλιο, την ξηρασία, τον αέρα, τη ζέστη, το αλάτι, δηλαδή όλες αυτές τις αντίξοες συνθήκες που επικρατούν σε μια αμμουδιά. Πλάσματα κατ’ εμέ θαυμαστά, καθώς εξελισσόμενα επί χιλιάδες χιλιάδων χρόνια έφτασαν να τα καταφέρνουν ν’ αντεπεξέρχονται στις ακραίες συνθήκες που επικρατούν σ’ ένα περιβάλλον απαγορευτικό για τα περισσότερα άλλα είδη του βασιλείου των φυτών κι αυτού των μυκήτων συμπεριλαμβανομένου.
Από μακριά κιόλας, ίσως από κάποιο “μπαλκόνι” της Χώρας με θέα το Παραπόρτι, το ένα εκ των φυτών μοιάζει να φτιάχνει ένα χαλί πάνω στη άμμο, χρώματος γλαυκού, ανοικτού γκριζο-πράσινου, από πιο κοντά δε βλέπουμε και καταλαβαίνουμε πως είναι χαμηλά-θαμνώδη φυτά που σχηματίζουν πυκνές συστάδες και καλύπτουν τους κατώτερους αμμόλοφους εκεί όπου σταματούν τ’ αρμυρίκια και ως εκεί που φτάνει η θάλασσα (και λίγο παρακάτω) στο μέγιστο του κυματισμού της, ήτοι στις πιο χοντρές φουρτούνες.

Αγαπητές κι αγαπητοί φίλες και φίλοι, γειτόνισσες και γείτονες με χαρά σας συστήνω την “Αχίλλεια την παραθαλάσσια” (Achillea maritima, έως προσφάτως γνωστή και με το “αγορίστικο” όνομα Ottanthus maritimus), δείτε τη τώρα τον Ιούνη που ανθίζει, θαυμάστε τα χρυσοκίτρινα μπουκέτα της, χαϊδέψτε το βελούδινο κι απαλό φύλλωμά της, φωτογραφήστε την, αγαπήστε την, όπως έχω κάνει κι εγώ.

Θα σας παρακαλούσα μόνο να μην της κόψετε κλωνάρια να τα πάρετε σπίτι, δε χρειάζεται κλάδεμα από ανθρώπινο χέρι. Της αρκεί ο αδυσώπητος άνεμος, τα κύματα που κάποιες φορές το χειμώνα τη φτάνουν και τη γδέρνουν. Ό,τι λοιπόν καταφέρνει να μείνει ζωντανό από το φύλλωμα και τους βλαστούς της αξίζει το θαυμασμό μας για την αντοχή του.

 
Το δεύτερο φυτό για το οποίο θα σας μιλήσω δεν προσφέρεται για χάδια, είναι ένα αγκάθι σκληρό και άγριο στην όψη μα εξίσου εντυπωσιακό κι όμορφο θαρρώ. Έχει κι αυτό χρώμα γλαυκό, γκριζο-πράσινο στα φύλλα και τα στελέχη του, θα το δούμε να σχηματίζει μεγάλους πληθυσμούς ιδίως προς τη μεριά της Χώρας καθώς χάρι στο βαθύ του ρίζωμα ξεδιψά με υπόγεια τα νερά του ποταμού που εκβάλλει στη θάλασσα.

Η περίοδος που ανθίζει είναι επίσης ο Ιούνης και είναι πραγματικά στις ομορφιές του, τώρα που οι ταξιανθίες του αποκτούν μια γλυκιά μωβ-λιλά απόχρωση. Το είδος αυτό είναι το “Ερύγγιο το παραθαλάσσιο” (Erygium maritimum).

Σ’ αντίθεση με το βαθειά θαμμένο στη άμμο πολυετές ρίζωμα του φυτού, τ’ αγκαθωτά στελέχη του είναι ετήσια και προς το τέλος του καλοκαιριού έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο της βλάστησής τους και ξεραίνονται. Τότε μπορούμε να τα μαζέψουμε και να τα χρησιμοποιήσουμε ως στολίδια και στο σπίτι μας ή στην αυλή μας, μια που διατηρούνται τέλεια και για πολλά χρόνια αποξηραμένα.
 
Για τελευταίο άφησα το μανιτάρι μια και έχω αναπτύξει μια πιο “προσωπική” σχέση μαζί του. Προφανώς και είναι το λιγότερο ορατό, πρέπει να το αναζητήσουμε, αλλά μπορεί και να ξαπλώσουμε πάνω του κυριολεκτικά, αν επιλέξουμε να στρώσουμε την ψάθα μας κάτω από ένα εκ των τελευταίων αρμυρικιών. Υποθέτω πως το πρώτο πράγμα που θα με ρωτούσατε -και θα το έβρισκα πολύ λογικό που το ρωτάτε- θα ήταν: “μα … μανιτάρι στην άμμο;”. Έχετε απόλυτο δίκιο που σας μοιάζει απίθανο κάτι τέτοιο.

Κι εγώ δεν πίστευα στα μάτια μου όταν είδα για πρώτη φορά στη ζωή μου αυτό το αλλόκοτο μανιτάρι στις απαρχές της επιστημονικής μου ενασχόλησης με τους μύκητες της Άνδρου, στο Παραπόρτι το 2001. Έκτοτε το βλέπω κάθε χρόνο να εμφανίζεται συνήθως μετά από ανοιξιάτικες έως το Μάη ή καμιά φορά και το Ιούνη. Καθώς ο καυτός ήλιος πάνω στην άμμο το ξεραίνει φυσικά κι ακαριαία σχεδόν, παραμένει εκεί σαν ζωντανό απολίθωμα για όλο το καλοκαίρι. Το βρίσκω πάντα πάνω σε γυμνή άμμο ανάμεσα στ΄αρμυρίκια, τις αχίλλειες και τα ερύγγια και σε απόσταση έως και 20-30 περίπου μέτρα από τη θάλασσα. Το μεγαλύτερο τμήμα του μανιταριού -το πόδι θα λέγαμε- είναι θαμμένο στην άμμο, ουσιαστικά όλο το μανιτάρι είναι υπόγειο, έως ότου ξεπροβάλλει στην επιφάνεια κάτι σαν περίεργο κεφάλι που εμένα μου μοιάζει να έχει μαλλί “ράστα” (aka dreadlocks!) κι από πάνω ένα κασκέτο, πολύ ταιριαστό στυλ για “τύπο της παραλίας” θα λεγα!!!

Και το όνομα αυτού: “Αγαρικό το ξηρόβιο”, παλιότερα γνωστό και ως “Γυροφράγμιο των αμμοθινών” (Agaricus aridicola/Gyrophragmium dunali), πετυχημένα επίθετα και τα δύο. Πρόκειται για ένα είδος με παγκόσμια εξάπλωση, που από τότε που το πρωτοείδα το έχω συναντήσει σε πολλές ακόμη παραλίες της Ελλάδας. Για την ώρα στην Άνδρο το έχω καταγράψει, εκτός από το Παραπόρτι, και στην παραλία του Αη Γιάννη στις Κρεμμύδες, αλλά δεν είναι καθόλου απίθανο να υπάρχει και σε άλλες αμμουδιές του νησιού. Ασφαλώς, το μανιτάρι αυτό, όπως και όλα τα μανιτάρια, εκτός των ορατών αναπαραγωγικών του οργάνων πάνω στην άμμο, έχει ένα πολυετές “σώμα” που ζει υπογείως, δηλαδή το μυκήλιο, τρέφεται δε με τα νεκρά φυτικά υπολείμματα των αμμόφιλων φυτών της παραλίας. Μετά από χρόνια μελέτης κι έρευνας πάνω στους μύκητες είμαι σε θέση να σας πω με μεγάλη σιγουριά πως: όπου μπορούν να υπάρξουν φυτά είναι απολύτως σίγουρο ότι υπάρχουν μύκητες, πιθανότατα δε και μανιτάρια, απλώς τα τελευταία ενδέχεται να είναι δυσκολο ή να χρειαστεί και να σκάψουμε για να τα βρούμε!
Επίμετρο
Οι παραλίες που έχουν μείνει λίγο έως πολύ απρόσιτες κι έχουν γλιτώσει από την επέλαση του “πολιτισμού” και του μαζικού τουρισμού (βλ. ομπρέλες, ξαπλώστρες, καντίνες, μπαρ, τροχοφόρα στην άμμο, μπάζωμα, σκάψιμο, χτίσιμο … και μη χειρότερα!) είναι θαυμαστά εργαστήρια της φύσης. Τα φυτά, τα ζώα αλλά και οι μύκητες και τα μικρόβια που ζουν εκεί -είτε τα βλέπουμε και τα θαυμάζουμε για την ομορφιά ή την αλλοκοτιά τους, είτε όχι- μας είναι απαραίτητα, ειδικά τώρα που η αλλαγή του κλίματος μας επιβάλλει να μάθουμε να ζούμε σε όλο και πιο ακραίες συνθήκες κι εμείς. Θεωρώ ως αυτονόητη υποχρέωση όλων μας να προστατεύουμε τις παραλίες αυτές και τη βιοποικιλότητά τους με όποιο τρόπο μπορεί ο καθείς και η καθεμιά μας. Δεν καταστρέφουμε τη ζωή που υπάρχει εκεί, αλλά την απολαμβάνουμε και τη μοιραζόμαστε, τη μελετάμε, μαθαίνουμε και διδασκόμαστε από την “εμπειρία” που έχει συσσωρευτεί στο διάβα των γεωλογικών εποχών, πάνω απ’ όλα τη σεβόμαστε και δεν ξεχνάμε ότι και η δική μας ζωή είναι μέρος του ιδίου “όλου”.
Υποσημείωση
Η παραλία του Παραπορτιού υπήρξε ένας από τους βιότοπους όπου εξ αρχής εστίασα την έρευνά μου, παλιότερα σε ό,τι αφορά την καταγραφή των ειδών μανιταριών, αλλά και προσφάτως συμβάλλοντας στη μελέτη των σχέσεων που αναπτύσσουν οι μύκητες εν γένει με φυτά σε περιβάλλοντα ακραίων συνθηκών, όπως αυτές που επικρατούν στα παράκτια αμμοθινικά οικοσυστήματα, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος “ΘΑΛΗΣ” με τίτλο: “Συμβολή των Μυκορριζών στην Αειφορικότητα Οριακών Μεσογειακών Οικοσυστημάτων – Ανάπτυξη Μυκορριζικών Εμβολίων”.

Ηλίας Πολέμης
4-6-2016